همه چیز درباره کاپیتولاسیون

کاپیتولاسیون (capitulation) به معنای شرط گذاشتن است. معنای لغوی این واژه «سازش و تسلیم» است و در
برخی منابع، آن را «صلح موقت» ترجمه کرده اند؛ زیرا مسلمانان معتقدند صلح همیشگی میان کفار و مسلمانان ممکن نیست.
این واژه، در تاریخ حقوق اروپایی، به عهدنامه هایی گفته می شود که بر اساس آن، امپراتوری عثمانی، وضع حقوقی اتباع بیگانه مقیم آن کشور را مشخص می کرد و معافیت هایی را به اتباع دولت های اروپایی می داد.

مفهوم كاپیتولاسیون

در مفهوم عام، کاپیتولاسیون به قراردادهایی گفته می شود که به موجب آن، اتباع دولت، در قلمرو دولتی دیگر، مشمول قوانین کشور خود می شوند و کنسول آن دولت در محل، آن قوانین را اجرا می کند. در فارسی به این واژه «حق قضاوت کنسولی» نیز گفته می شود.

پیشینه کاپیتولاسیون


کلنی‌ های مهاجر یونانی در سواحل شمالی مصر در مسائل مدنی و جزائی تابع قواعد یونانی بودند همچنین در عصر امپراتوری رم، رومی‌ها در سرزمین‌های متصرفاتی در صورت ارتکاب جرم، فقط توسط کنسول رومی مقیم در آن سرزمین محاکمه می‌شدند و… اگرچه در موارد فوق نوعی از کاپیتولاسیون اِعمال می‌شد.
اما بطور مشخص قضاوت کنسولی (قضاوت سپاری) در آغاز بین حکمرانان اروپایی و سلطان‌های عثمانی بسته شد. سلطان‌های عثمانی بدین سبب این موافقت‌نامه را با اروپا امضا کردند که نمی‌خواستند دخالتی در قضاوت بر بازرگانان و زیارت کنندگان مسیحی داشته باشند.
در تاریخ کشورهای مستقل دیپلمات‌ها همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. عملکرد آنان برای گفتگو درباره موافقتنامه‌ها بین کشورها مستلزم مزایای ویژه می‌باشد. فرستاده از سوی یک کشور دیگر معمولاً به عنوان میهمان از وی پذیرایی می‌شود. گفتگوها و ارتباط با کشور پذیرنده سری است و آزادی آن‌ها از قوانین کشور پذیرنده از لزومات نخستین است.
بستن چنین قراردادهایی در آغاز به سبب تفاوت قوانین در کشورهای مسیحی و کشورهای تابع قوانین اسلام بود. در کشورهای اسلامی قوانین شریعت اسلام برقرار بود. در اروپا و کشورهای اروپایی قوانین توسط مردم یا مجلس یا پادشاهان آن کشور وضع شده بود.
بدین روی پرسشی که همواره وجود داشت این بود که اگر شخصی که تابعیت یک کشور مسیحی را دارد و به یک کشور مسلمان سفر می‌کند چه قانونی در باره وی صدق می‌کند و از آنجایی که این دو سامانه با یکدیگر مغایرت داشتند و دارند.
مورخین ایتالیایی گفته‌اند نخستین بار در سال ۱۴۵۳ میلادی پس از فتح قسطنطنیه بیگانگان توانستند کاپیتولاسیون را بنفع اتباع خود از دولت عثمانی بگیرند. شماری هم منشاء کاپیتولاسیون را سال ۱۵۳۵ میلادی زمان توافق فرانسوای دوم پادشاه فرانسه با پادشاه عثمانی سلیمان پاشا می‌دانند. توافقی که البته بعداً تکمیل شد.
نخستین پیمان در دنیا که درباره موقعیت و وضعیت شهروندان خارجی در ۲۰ مارس ۱۶۰۴ بین پادشاه فرانسه هنری چهارم و احمد اول سلطان عثمانی بسته شد. این قرارداد دوستانه دارای چند فصل، یا به زبان لاتین «کاپیتول»* بوده است.
در دوران سلطنت لویی چهاردهم در فرانسه هم چنین در پنجم ژوین ۱۶۷۳ قرارداد دیگری با محمد چهارم سلطان عثمانی امضا شد. در این قرارداد حقوقی که در کاپیتول چهارم و پنجم قرارداد پیشین آورده شده بود تایید شد و چهار کاپیتول دیگر که در باره مسایل حقوقی بود نیز اضافه وامضا شد.
در این چهار کاپیتول حق کاپیتولاسیون شامل همه کسانی که مسیحی بودند نه فقط برای اورشلیم بلکه برای شهرهای دیگر چون ازمیر، پورت سعید و اسکندریه و دیگر بندرهای دولت عثمانی نیز شد.
۲۸ ماه مه ۱۷۴۰ بین لویی پانزدهم و محمود اول سلطان دولت عثمانی قراردادی امضا شد که در آن قرارداد حق حمایت یا کاپیتولاسیون برای همه روحانیون مسیحیان که در تمامی شهرهای زیر سلطه دولت عثمانی زندگی می‌کردند تایید شد و هم چنین که حق این را داشته باشند که خرید و فروش و دیگر اعمال تجاری را انجام دهند.
در تمام قراردادهای دیگر بین دولت فرانسه و دولت عثمانی این حقوق در این کاپیتول‌ها یا بخش‌ها در جمع حق کاپیتولاسیون نامیده شد. از این قرارداد در متن‌های ترکی کلمه عهدنامه به کاربرده شده است.

تصویب كاپیتولاسیون


دولت علم در تاریخ 17 اسفند 1342 از كار كناره گرفت و منصور نخست وزیر شد. وی در ابتدای صدارت برای نشان دادن حسن نیت خود و خواباندن صدای روحانیت حضرت امام را از حصر آزاد كرد و ایشان به قم وارد شدند كه كیفیت آزادی ایشان و مطالبی كه در روزنامه‌ها نوشتند خود جریان مفصلی دارد و ما بواسطه ضیق مقال از آن می‌گذریم. وی در صدد بود تا با آزاد كردن ایشان تمام گناهان قبلی را به گردن دولتعلم انداخته و شاه را تبرئه كند.
در تابستان سال 1343 شاه به آمریكا سفر كرد و به گرمی از سوی لیندون جانسون مورد استقبال قرار گرفت امام در بیانات خود راجع به دیدار شاه با جانسون مطلبی می‌فرمایند كه ذكر آن خالی از لطف نیست.
ایشان می‌فرمایند: «خود من در عكسی كه در روزنامه انداخته بودند ـ كه باز هم هر وقت من فكر می‌كنم تأثرم هست كه وقتی كه رفته بود محمد رضا در امریكا ـ زمانی بود كه جانسون رئیس جمهوری بود ـ عكس كه انداخته بودند من دیدم كه جانسون ایستاد بود و در سر جای خودش، ایستاده بود و عینكش را اینطور دست گرفته بود و چپ به جای دیگر نگاه می‌كرد حتی تو روی او نگاه نمی‌كرد و این مثل یك ادم بنده‌ای در مقابل او ایستاده بود!.»
همه چیز درباره کاپیتولاسیون
با این حال به او فهمانده شد كه دریافت كمك مالی از امریكا در گرو وضع مقرراتی برای مصونیت مستشاران آمریكایی در ایران است و شاه قول مساعد داد در حقیقت 200 میلیون دلار قیمت شاه برای اعطای امتیازات دیپلماتیك به نظامیان آمریكایی در ایران بود.
پس از بازگشت شاه از آمریكا این لایحه در دستور كار مجلس سنا قرار گرفت. در ایامی كه مجلس سنا تعطیلی تابستانی را طی می‌كرد. نمایندگان برای تشكیل جلسه فوق العاده احضار شدند تا لوایح فوری را بررسی كنند. شیوه تصویب لایحه در مجلس سنا بسیار جالب و اصف انگیز است

این نوشته در پهلوی, تاریخ آسیا, تاریخ جهان, تاریخ و تمدن ایران زمین ارسال و , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , برچسب شده است. افزودن پیوند یکتا به علاقه‌مندی‌ها.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

یک × 2 =